Odsetki za zwłokę w ustaleniu odszkodowania przy wywłaszczeniu nieruchomości

W Polsce prawo własności jest jedną z najbardziej chronionych wartości. Prawo to jednak nie jest prawem absolutnym, w wyjątkowych sytuacjach podlega ograniczeniom. W ostatnich latach w Polsce można zaobserwować intensyfikację działań związanych z rozwojem infrastruktury drogowej. Bardzo często zdarza się, że planowana droga publiczna ma przebiegać przez grunt, który stanowi własność osoby prywatnej. Istnieją regulacje prawne, które określają zasady, warunki i tryb postępowania przy realizacji takich inwestycji drogowych. Jak się jednak okazuje i jak zazwyczaj w życiu bywa, regulacje te nie są na tyle szczegółowe, aby regulowały wszystkie kwestie objęte tym zagadnieniem.

Tematem dzisiejszego wpisu będzie roszczenie o wypłatę odsetek za zwłokę przy przyznawaniu odszkodowania za grunt przejęty pod drogę publiczną. Dla potrzeb niniejszego wpisu zagadnienie zostanie ograniczone do wywłaszczenia na podstawie ustawy z dnia 10 kwietnia 2003 roku o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych (tekst jednolity Dz. U. z 2018 poz. 1474 z późn. zm.) („Specustawa drogowa”).

Bardzo często ma miejsce sytuacja, kiedy do wywłaszczenie właściciela z jego nieruchomości dochodzi przed wypłatą należnego odszkodowania. Efektem czego jest pozbawienie właściciela faktycznego władztwa nad nieruchomością i nie otrzymanie należnego mu pieniężnego ekwiwalentu w postaci odszkodowania.

Zgodnie z art. 12 ust. 4 b Specustawy drogowej, decyzję ustalającą wysokość odszkodowania wydaje się w terminie 30 dni od dnia, w którym decyzja o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej stała się ostateczna. Racjonalnym i społecznie sprawiedliwym podejściem wydawałoby się, że osobie która zostaje pozbawiona swojej własności, zostaje wypłacone odszkodowanie bez zbędnej zwłoki, tak aby nie odczuła negatywnych konsekwencji samego wywłaszczenia. Co zatem w sytuacji, kiedy pomimo upływu wskazanego terminu decyzja o odszkodowaniu nie zostaje wydana.

Orzeczenia sądów administracyjnych w tym zakresie nie są jednolite. Po pierwsze powstają wątpliwości jaki wybrać właściwy tryb postępowania. Według jednego ze stanowisk, obowiązek zapłaty odsetek od odszkodowania z tytułu wywłaszczenia nieruchomości nie stanowi sprawy o charakterze administracyjnym i ewentualne roszczenie w tym zakresie powinno być dochodzone na drodze postępowania cywilnego przed sądem powszechnym. W orzecznictwie sądów administracyjnych można odnaleźć stanowisko, że roszczenia z tytułu należnych odsetek oraz naprawienia szkody, jako roszczenia o charakterze cywilnoprawnym, są dochodzone niezależne od roszczenia głównego o odszkodowanie, wyłącznie na drodze postępowania cywilnego przed sądem powszechnym (wyrok WSA w Warszawie z 2.06.2006 r., I SA/Wa 1841/05). Zgodnie z drugim, dominującym stanowiskiem, skoro wywłaszczenie nieruchomości następuje za odszkodowaniem, a roszczenie o odsetki za zwłokę lub opóźnienie w wypłaceniu tego odszkodowania jest roszczeniem akcesoryjny, to obowiązek zapłaty odsetek od tego odszkodowania zachowuje również charakter administracyjny. (tak wyrok NSA z dnia 15 marca 2006 r., I OSK 525/05, wyrok NSA z dnia 27.08.2019 r., I OSK 2654/17).

Wątpliwości budzi również podstawa prawna roszczenia o zapłatę odsetek za okres od momentu przejęcia gruntu do czasu wypłaty odszkodowania. Zgodnie z jednym stanowiskiem, reprezentowanym najczęściej przez organy administracji, nie może powstać roszczenie o zapłatę odsetek od odszkodowania za okres sprzed wydania samej decyzji ustalającej to odszkodowanie. Organy kierując się taką wykładnią przepisów odmawiają ustalenia i wypłaty odsetek.

Według poglądu drugiego, żądanie wydania decyzji w przedmiocie wypłaty odsetek z tytułu wydania decyzji o odszkodowaniu z naruszeniem ustawowego terminu może być zasadne. Nie można bowiem wykluczyć, iż w oparciu o stan fatyczny konkretnej sprawy, dojdzie do sytuacji, iż w wyniku różnych zdarzeń, zaistniałych już po wywłaszczeniu, może dojść do powstania zwłoki lub opóźnienia w jego wypłacie. Z uwagi na przedłużanie terminów w ustaleniu wysokości odszkodowania w stosunku do już wywłaszczonej nieruchomości, nie można zatem wykluczać, że zaistnieją skutki (czyli różne rodzaje czasowego następstwa) zwłoki lub opóźnienia w finalnej wypłacie odszkodowania (tak wyrok NSA z 15.05.2014 roku, I OSK 2440/12).

Podsumowując należy stwierdzić, iż co do zasady istnieje możliwość dochodzenia odsetek za zwłokę w ustaleniu odszkodowania za wywłaszczoną nieruchomość na drodze administracyjnej, muszą być jednak spełnione pewne warunki.

Odrębną podstawę prawną dla roszczenia o wypłatę odszkodowania za okres od dnia w którym decyzja ustalająca wysokość odszkodowania powinna zostać wydana do dnia faktycznej wypłaty odszkodowania, mogą stanowić przepisy art. 417 w zw. z art. 417¹ § 3 k.c. Zgodnie z powołanymi przepisami, jeżeli szkoda została wyrządzona przez niewydanie prawomocnego orzeczenia lub ostatecznej decyzji, gdy obowiązek jej wydania przewiduje przepis prawa, jej naprawienia można żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu ich niezgodności z prawem, chyba że przepisy odrębne stanowią inaczej. Postępowanie cywilne wymaga jednak podjęcia dodatkowych czynności, chociażby takich jak wcześniejsze uzyskanie orzeczenia we właściwym postępowaniu niezgodności z prawem niewydania orzeczenia lub decyzji.

Zasadność dochodzenia roszczenia o wypłatę odsetek, w tym wybór trybu postępowania, uzależniony jest od okoliczności faktycznych konkretnej sprawy, które każdorazowo należy poddać wnikliwej analizie. Jedno jest pewne, mimo trudności w realizacji swoich uprawnień, nie można rezygnować z dochodzenia przysługujących roszczeń.

Koniecznie zapoznaj się również z naszą ofertą dotyczących usług prawnika od spraw spadkowych w Warszawie.

Opracowanie:
Emilia Miśkiewicz – warszawski prawnik nieruchomości